پارکینسون چیست؟
بیماری پارکینسون (PD) پس از آلزایمر شایع‌ترین بیماری نورولوژیک تخریب کننده سلول‌های عصبی تولید کننده نوعی انتقال دهنده عصبی به نام دوپامین است. بیماری پارکینسون از بیماری‌های پیشرونده‌ای است که سیر پیشرفت کندی دارد و با افزایش سن به تدریج پیشرفت میکند و علائم بیشتری بروز میکند. این بیماری با اثر بر سیستم عصبی، سیستم حرکتی فرد را نیز تحت تاثیر قرار میدهد و باعث بروز اختلالات حرکتی در فرد میشود.
علت بروز پارکینسون چیست؟
مسیر ارتباطی میان مغز و نخاع، پل مغزی است که شامل سه قسمت مغز میانی، پل مغزی و بصل‌النخاع میباشد. در ساقه مغز ناحیه کوچکی بخ نام جسم سیاه وجود دارد. در بیماری پارکینسون سلول‌های عصبی موجود در جسم سیاه که تولید کننده دوپامین هستند آسیب میبینند و تولید دوپامین کاهش میابد. با کاهش سطح دوپامین، مغز اطلاعاتی درباره زمان بندی حرکات و نحوه انجام حرکات دریافت نمیکند و در نتیجه کنترل عضلات بدن و صورت به تدریج کاهش میابد و اختلالات رفتاری و حرکتی در فرد پدید می‌آید.
عامل دیگری که در بروز بیماری پارکینسون مطرح است، ژنتیک است. نمیتوان گفت که ژنتیک عاملی قطعی در بروز این بیماری است اما مشخص شده است که ریسک ابتلا به آن را افزایش میدهد.
علائم بیماری پارکینسون
همه علائم پارکینسون در همه افراد یکسان نیست و افراد علائم متفاوتی را نشان میدهند. اما به طور عمومی علائم ابتلا از یک طرف بدن شروع میشود که ممکن است چندان چشمگیر نباشد؛ در ادامه با پیشرفت بیماری هر دو سمت بدن درگیر این بیماری میشوند و حتی در سمتی که ابتدا درگیر شده بود ممکن است علائم شدت بیشتری نسبت به سمت دیگر بدن داشته باشد.
علائم بیماری پارکینسون معمولا بین سنین 50 تا 60 سال بروز میکند اما در افراد با سنین جوانتر نیز میتواند دیده شود. شیوع آن در مردان بیشتر از زنان است. با توجه به عامل ژنتیک، وجود عضوی در خانواده مبتلا به پارکینسون احتمال ابتلا به آن را افزایش میدهد.
لازم به ذکر است داشتن تنها یکی از علائم دلیلی بر مبتلا بودن به پارکینسون نمیاشد؛ در صورتی که تعداد بیشتری از این علائم را مشاهده کردید، احتمال پارکینسون مطرح میشود.
علائم پارکینسون میتواند حرکتی و غیر حرکتی باشد.
الف) حرکتی
1- رعشه(Tremor): لرزش یا رعشه معمولا ابتدا در یک سمت بدن (دست یا انگشتان) دیده میشود و با پیشرفت سمت دیگر را درگیر میکند. این لرزش‌ها عموما هنگامی که فرد در حالت استراحت است و بدن اون بی‌تحرک است خود را نشان میدهد؛ با حرکت دادن خود این لرزش‌ها ناپدید میشوند. پیل رولینگ نام حرکتی است که در آن فرد انگشت شست و سبابه خود را روی هم میمالد که در این افراد دیده میشود.
2- سفتی عضلات (Rigidity): میزان سفتی عضله با میزان مقاومت عضو در برابر حرکت غیر فعال (عضو توسط شخص دیگری حرکت داده شود) مشخص میشود. در ابتدای بیماری فرد ممکن است از درد شبانه شکایت داشته باشد. سفتی عضله باعث ایجاد درد و محدودیت دامنه حرکتی فرد میشود.
3- کندی حرکات (Bradykinesia): از شایع‌ترین علائم پارکینسون میباشد که باعث کاهش سرعت کلیه حرکات فعال بیمار میشود در نتیجه این افراد یا فعالیت‌های خود را در مدت زمان بیشتری انجام میدهند یا در برخی حرکات مانند تغییر پوزیشن مشکل داشته باشند.
4- بی‌ثباتی وضعیتی: بیماران مبتلا به پارکینسون اغلب در راه رفتن مشکل دارند. به دلیل خم شدن گردن، لگن، زانو و آرنج به جلو، بیمار با سر خمیده به جلو می‌ایستد و هنگام راه رفتن پاها به بیرون منحرف میشود. بیمار سعی میکند با سریع‌تر راه رفتن این نقص خود را برطرف کند که موجب بهم خوردن تعادل فرد و سقوط او میشود.
5- از دست دادن حرکات خودکار: با پیشرفت بیماری فرد اختیار خود را در کنترل اخم کردن، لبخند زدن، چشمک زدن و دست تکان دادن را از دست میدهد.
6- تغییرات گفتاری: بیماران پارکینسون با صدایی آرام‌تر و یکنواخت و بدون احساسات صحبت میکنند. شروع صحبت کردن آنان مانند آن است که با شک و تردید صحبت میکنند.
7- تغییرات نوشتاری: دست خط این افراد کوچک‌تر از حد معمول و آهسته‌تر از قبل میشود.
ب) غیر حرکتی
این علائم، مواردی هستند که ممکن است در همه بیماران دیده نمیشود و همه بیماران پارکینسون لوزما تمام موارد زیر را ندارند.
- مشکلات گوارشی: اشکال در بلع (دیسفاژی)، احتباس معده و مثانه و یبوست از مشکلات گوارشی این بیماران میباشد.
- افسردگی
- اختلالات خواب
- تعریق بیش از حد و غیر قابل کنترل
- مشکلات عملکرد جنسی
- زوال عقل (دمانس)، کاهش حافظه، گیجی
تشخیص پارکینسون
هیچ روش قطعی برای تشخیص بیماری پارکینسون وجود ندارد؛ تنها با استفاده از توموگرافی با انتشار پوزیترون (PET) و توموگرافی کامپیوتری با انتشار تک فوتون (SPECT) پیشرفت درمان و رد دیگر بیماری‌های احتمالی را بررسی میکنند.
تشخیص اغلب با پاسخ مثبت نسبت به لوودوپا تایید میشود.
آیا پارکینسون درمان دارد؟
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای بیماری پارکینسون وجود ندارد؛ زیرا هیچ روش درمانی و جراحی وجود ندارد تا از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. اما با این حال، میتوان با استفاده از برخی داروها میتوان علائم آن را کاهش داد و فرد را در انجام فعالیت‌های خود مستقل کرد.
اصلی‌ترین و موثرترین دارویی که برای کاهش علائم پارکینسون استفاده میشود، لوودوپا میباشد. لوودوپا در چند سال ابتدای بیماری اثرات قابل توجهی در کاهش علائم پارکینسون دارد؛ اما با مصرف طولانی مدت آن اثرات مفید آن کاهش میابد و علائم شدیدتر میشوند. گیجی، توهم، افسردگی و تغییرات خواب از عوارض مصرف طولانی مدت لوودوپا میباشد. به همین خاطر، همراه با مصرف لوودوپا، از داروی دیگری به نام کاربی دوپا استفاده میشود تا با کاهش دادن اثرات منفی لوودوپا، لوودوپا اثرات مطلوب بیشتری از خود بروز دهد.
برای کاهش علائم داروهای بسیار زیاد دیگری از گروه‌های متفاوتی استفاده میشود مانند:
- تری هگزی فنیدیل
- آمانتادین
- بروکریپتین
- دیفن هیدرامین
- آمی تریپتیلین
- سلژیلین
- تولکاپن
- جراحی
جراحی هم تنها در کاهش علائم موثر است. جراحی تالاموتومی و پالیدوتومی تنها در کسانی استفاده میشود که از بیماری آن‌ها حداقل سال گذشته باشد و با وجود مصرف لوودوپا، لرزش، سفتی و کندی شدید ادامه‌دار باشد و موجب ناتوانی آنان شده باشد. بیمارانی که زوال عقلی دارند، این روش جراحی در آنان انجام نمیشود