سکته چیست؟
هنگامی که خون رسانی به قسمتهای حیاتی بدن مانند قلب و مغز برای چند لحظه با اختلال مواجه شود، باعث میشود بخشی از سلولهای آنها بمیرند و فعالیت آنها برای یک لحظه متوقف شود. سکته علائم و عوارض زیادی دارد که جدیترین و هولناکترین آن مرگ میتواند باشد.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی زمانی اتفاق میافتد که خونرسانی به مغز برای لحظاتی با اشکال مواجه شود (رگ خون رسان مسدود یا پاره شود) که باعث میشود سلولهای بافت مغز آسیب جدی ببینند و حتی بمیرند و آن دسته از بدن که تحت قسمت آسیب دیده کنترل میشود به خوبی کار نکند؛ به طوری سکته مغزی جزء فوریتهای اورژانسی قرار دارد. سکته مغزی در افراد با هر سنی میتواند اتفاق بیوفتند. بسته به این که سکته در کدام قسمت از مغز اتفاق افتاده است علائم متفاوت گفتاری، رفتاری، تفکر و احساسات و تحرکات میتواند داشته باشد. با توجه به اینکه نوع اختلال در خونرسانی چگونه است.
سکته مغزی به سه دسته تقسیم میشود:
- سکته مغزی گذرا (خفیف)
- سکته مغزی ایسکمیک (انسدادی)
- سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده)
در ادامه با هر یک از سکتهها و علائمشان بیشتر آشنا میشویم:
سکته مغزی گذرا
سکته مغزی گذرا (TIA) که پزشکان آن را هشداری برا سکتههای جدیتر میدانند، همچنین با نامهای سکته خفیف یا شبه سکته نیز شناخته میشود، به دلیل متوقف شدن موقت خونرسانی به قسمتی از مغز ایجاد میشود که علائم آن و لخته خون تنها برای مدت کوتاهی باقی میماند و سپس از بین میروند.
سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک یا انسدادی، همانطور که از اسمش پیداست، عروق تامین کننده خون برای مغز به دلیل لخته خون و یا توده در اطرافشان، مسدود میشوند و آن بخش از مغز برای مدت طولانیتری نسبت به سکته گذرا، خون و اکسیژن دریافت نمیکند. شایعترین علت انسداد عروق مغزی آترواسکلروزیس میباشد که در آن مواد چربی در دیواره داخلی عروق تجمع میکنند و با رسوب کردن، باعث پیدایش یک توده سفت و سخت میشوند که مسیر رگ را مسدود میکند. نکته قابل توجهی که در مورد این نوع سکته وجود دارد این است که حدود 87 درصد از سکتههای مغزی از این نوع میباشند.
به طور کلی علت ایجاد سکته مغزی ایسکمیک به دو دسته تقسیم میشود:
1- ترومبوتیک: یعنی لخته خون در خود مغز ایجاد شده
2- آمبولیک: لخته خون در قسمت دیگری از بدن ایجاد شده و از طریق عروق به عروق مغزی وارد شده و انسداد ایجاد کرده. گفته میشود حدود 15 درصد از سکتههای آمبولیک به دلیل فیبریلاسیون دهلیزی (AF) ایجاد میشود.
سکته مغزی هموراژیک
سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده) زمانی اتفاق میوفتند که عروق مغزی پاره شود و خون به بافت مغزی مجاور بریزد. خون برای سلولهای عصبی بسیار مضر است و میتواند باعث مرگ آنان شود.
سکته هموراژیک به سه علت شایع ایجاد میشود:
1- آنوریسم: دیواره رگ به علت ضعیف شدن شکل برآمدگی مانند ایجاد میشود و میتواند به راحتی پره شود و خون با بافت مغز تماس داشته باشد.
2- آنومالی (ناهنجاری) عروق: گاهی ممکن است عروق مغزی به علت ناهنجاری که دارند شکلهای غیرمعمولی داشته باشند که میتوانند پاره شوند و خون از آنها خارج شود.
3- هایپرتنشن (فشار خون بالا): فشار خونی که بیش از حد بالا رود میتواند عروق ضعیف و کوچک و مویرگها را پاره کند؛ عروق و مویرگهای مغزی از باریکترین و حساسترین عروقی هستند که در بدن ما وجود دارند و با فشار خون به راحتی پاره میشوند.
اما سکته مغزی هموراژیک به دو نوع کلی اتفاق میافتد:
1- خونریزی داخل مغزی: درون مغز عروقی وجود دارند که خونرسانی و اکسیژن رسانی به آن را انجام میدهند. درصورتی که این عروق به دلیل ضربه مغزی، فشار خون، ناهنجاری عروق و … پاره شود و این نوع سکته را ایجاد کند.
2- خونریزی زیر عنکبوتیه: یک فضایی میان خارجیترین بخش مغز با جمجمه وجود دارد که به آن زیر عنکبوتیه میگویند؛ این فضا حاوی عروقی است که در صورت پاره شدن میتواند این نوع سکته را ایجاد کند. گیجی و سردرد شدید و ناگهانی از علائم آن هستند.

علائم سکته مغزی
آشنا بودن با علائم سکته مغزی از اهمیت زیادی در دمان آن برخوردار است؛ زیرا اگر با این علائم آشنا باشید، درصورتی که سکتهای اتفاق افتاده باشد آن را هرچه زودتر شناسایی میکنید و به بیمارستان مراجعه میکنید و درمان زودتر آغاز میشود. درمان هرچه سریعتر از آن جهت اهمیت دارد که سکته مغزی یک فوریت اورژانسی میباشد و در صورت عدم رسیدگی مشکلات جدی و حتی مرگ در انتظار بیمار است.
انجمن ملی سکته مغزی مواردی برای تشخیص سریعتری سکته مغزی معرفی کرده که از اصطلاح FAST استفاده میکند که شامل:
- Face صورت: آیا یک طرف از صورت افتادگی دارد؟
- Arms دستها: بازوهایش را بالا ببرد، آیا ضعیف هستند و پایین میآیند؟
- Speech گفتار: آیا فرد میتواند واضح صحبت کند؟ آیا کلمات درهم و برهم یا بریده استفاده میکند؟
- Time زمان: سریعا اقدام کنید و با اورژانس تماس بگیرید
این علائم معمولا در سکته ایسکمیک و هموراژیک بیشتر دیده میشود؛ در سکته گذرا این علائم زیاد باقی نمیمانند.
علائمی دیگری نیز وجود دارد که میتواند حاکی از بروز سکته مغزی باشد:
- تاری دید
- گزگز شدن، بیحسی و ضعیف شدن دست و پا به ویژه در یک طرف بدن
- گیجی و سردردهای ناگهانی و شدید
- عدم تعادل و اشکال در راه رفتن
- اشکال در صحبت کردن و عدم درک صحبتهای اطرافیان
در سکته مغزی گذرا این علائم تا چند دقیقه ابتدایی وجود دارند. در صورت مشاهده حتما به پزشک مراجعه کنید.
سکته مغزی چه عوارضی دارد؟
سکته مغزی از جمله موارد اورژانسی میباشد که در صورت عدم درمان موفق و اقدام سریع، از آنجایی که بسیاری از وظایف حیاتی بدن بر عهده این عضو است (تنفس، فشار خون و …)، عوارض جدی میتواند داشته باشد.
بسته به اینکه سکته مغزی در کدام بخش از مغز اتفاق افتاده، میتواند عوارض زیر را داشته باشد:
- اضطراب، افسردگی، گوشهگیری و انزوا
- بریده بریده حرف زدن، کلمات ناواضح و درهم و برهم و بیربط
- تغییر در درک فاصله، وزن، سرعت، صحبتهای دیگران، شکل اجسام، احساسات
- فلجی در طرف مخالف (در صورتی که سکته در سمت راست اتفاق افتاده باشد، سمت چپ فلج میشود)
- پنومونی و مشکلات تنفسی که میتواند از عوارض طولانی مدت ( 6 تا 12 ماه بعد) سکته مغزی باشد
ریسک فاکتورهای سکته مغزی کداماند؟
همانطور که گفته شد سکته مغزی در اثر اختلال در خونرسانی و یا پارگی عروق مغزی ایجاد میشود؛ در این میان گروهی از افراد هستند که عروقشان برای انسداد و یا پارگی مستعدتر هستند و به عبارت دیگر عوامل خطری وجود دارد که ریسک ابتلا به سکته را افزایش میدهد که عبارتند از:
- سابقه خانوادگی
- مشکلات قلبی، فشار خون بالا، چاقی، کلسترول بالا
- استعمال دخانیات
- نوشیدنیهای الکلی
- دیابت
- مشکلات انعقادی خون، مصرف کنندههای داروهای رقیق کننده خون
آیا سکته مغزی درمان دارد؟
درمان سکته مغزی به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله اینکه چه نوع سکتهای روی داده، اینکه چه مدت پس از بروز سکته به بیمارستان مراجعه کرده و اقدامات درمانی شروع شده باشد، محل و وسعت سکته.
1- درمان سکته مغزی گذرا
از آنجایی که علت بروز این سکته انسداد و لختههای موقتی است، هدف از درمان این نوع سکته تغییر سبک زندگی برای کاهش احتمال بروز لخته، مصرف داروهای ضد پلاکت مانند آسپرین و پلاویکس برای کاهش ایجاد لخته میباشد.
2- درمان سکته مغزی ایسکمیک
هدف اصلی از درمان سکته ایسکمیک، بازگرداندن جریان خونی است که مسدود شده. درنتیجه اگر درمان به موقع شروع شود، در ابتدا داروهای ضد پلاکتی مانند آسپرین برای جلوگیری از لختهها و سکتههای بعدی و سپس داروهای ترومبولیتیک (حل کننده لخته) برای از بین بردن لختههای موجود استفاده میشود. در صورت عدم پاسخ به این دمان، جراحی تخلیه لخته انجام میگیرد.
3- درمان سکته مغزی هموراژیک
هدف اصلی در درمان سکته هموراژیک، با توجه به خونریزی که ایجاد میکند، کنترل خونریزی، تخلیه آن و کاهش فشار مغزی است. از این رو برای کاهش فشار داخل جمجمه از دارو استفاده میشود؛ همچنین با انجام جراحی به تخلیه خون و کاهش فشار داخل جمجمه میپردازند.